دیوان عدالت اداری چیست و چه وظیفه ای دارد؟

در همه مراجعی که در قسمت قبلی به آن ها پرداختیم طرفین دعوا، اشخاص حقیقی و حقوقی هستند، حال اگر کسی بخواهد اعتراضی به یک نهاد و ارگان دولتی نماید و علیه آن سازمان شکایت کند، باید به دیوان عدالت اداری مراجعه کند. افراد ممکن است به دلیل تخلف یک اداره دولتی از قانون از آن سازمان شکایت کنند و یا به آیین نامه های صادر شده این سازمان ها اعتراض نمایند. برای پیگیری این امور افراد باید به دیوان عدالت اداری مراجعه کنند. دیوان عدالت اداری تشکیل شده تا اشخاص حقیقی و حقوقی را در برابر نهاد و سازمان های دولتی یاری کند.

در صورتی که حقوق مردم به وسیله نهادها و مراجع دولتی و عمومی به هر دلیلی نقض شود، دیوان عدالت مرجعی است که جهت رسیدگی به این امور در نظر گرفته شده است.

دیوان عدالت یکی از مهمترین مراجع رسیدگی به شکایات مردم از داستگاه های اجرایی و اداری در ایران است که با توجه به اصل ۱۷۳ قانون اساسی زیر نظر قوه قضائیه اداره می شود و همانند بسیاری از مراجع قضایی شامل شعب بدوی، تجدید نظر و هیات های عمومی و تخصصی می باشد.

اما اصل ۱۷۳ که به تعریف این نهاد و حدود اختیارات آن می پردازد به این شرح است:

این دیوان برای رسیدگی به تصمیمات، شکایات و اعتراضات مردم نسبت به ماموران و یا واحدها و آیین نامه های دولتی و احقاق حقوق آن ها در نظر گرفته شده است. همچنین یکی دیگر از وظایف دیوان عدالت اداری باطل کردن آیین نامه های مقایر با قانون و احکام شرعی است. باید توجه داشت این دیوان زیر نظر قوه قضائیه تاسیس شده و فعالیت می کند. همچنین در این اصل حدود اختیارات و نحوه عمل این دیوان را بر اساس قانون مقرر کرده است. در حقیقت هدف از تشکیل دیوان عدالت  احقاق حقوق مردم و ایجاد عدالت عمومی می باشد.

قانون دیوان عدالت اداری به طور کامل و جامع به بررسی صلاحیت ها و نحوه رسیدگی به اعتراضات د راین مرجع پرداخته است.

با توجه به این که این دیوان به عنوان تنها مرجع برای شکایت و دادخواهی مردم از دستگاه های اداری و اجرایی در نظر گرفته شده است و احکامی که قضات این دیوان صادر می کنند از اهمیت زیادی برخوردار است و برای برخی از افراد جامعه حتی حیاتی نیز به شمار می رود؛ از این رو دقت در رسیدگی به پرونده و سرعت بخشیدن به روند رسیدگی به پرونده ها در دیوان، از مهمترین خواسته های مردم است.

دیوان عدالت اداری زیر نظر قوه قضائیه فعالیت می کند و رئیس این سازمان نیز توسط رئیس قوه قضائیه انتخاب می شود. این نهاد بر اساس اصل ۱۷۳ قانون اساسی اداره می شود و از شعب بدوی، تجدید نظر، هیئت های عمومی و تخصصی تشکیل شده است. رئیس دیوان عدالت اداری در حال حاضر حجت الاسلام والمسلمین مظفری می باشد.

این نهاد دارای دو شعبه بدوی و تجدید نظر می باشد که به توضیح هر کدام می پردازیم.

در شعب بدوی دیوان عدالت اداری، با توجه به اسناد و مدارکی که طرفین دعوا ارائه داده اند و همچنین بر اساس دادخواست موجود، رای نهایی صادر می شود. هر نوع ظلمی که در حق افراد در سازمان های دولتی از جمله سازمان تامین اجتماعی، شهرداری ها و … صورت گیرد، در شعب بدوی قابل پیگیری است. در شعب بدوی یک رئیس یا علی البدل رئیس حضور دارد که رای نهایی را در شعبه بدوی صادر می کند.

بررسی های اولیه پرونده ها در شعب بدوی انجام می شود و شعب تجدید نظر در دیوان برای وقتی است که افراد به رای صادر شده از شعب بدوی در دیوان، اعتراض داشته باشند و خواستار بررسی مجدد رای صادر شده و تجدید نظر می باشند. در شعب تجدید نظر، یک رئیس و دو مستشار حضور دارند که جلسه با حضور دو عضو نیز رسمیت خواهد داشت. مدیریت شعبه تجدید نظر بر عهده رئیس شعبه می باشد، اما در صورتی که در یک پرونده رای دو مستشار مخالف ریاست شعبه تجدید نظر باشد، رای نهایی رای اکثریت قضات خواهد بود.

دیوان عدالت اداری در احقاق حق از افراد در ادارات و دستگاه های دولتی انجام وظیفه می کند. به طور مثال ممکن است فردی در یک سازمان دولتی کار کرده باشد، اما نهاد مربوطه در پرداخت بیمه شخص کوتاهی کرده باشد. یا امکان دارد ماموران دولت در ارتباط با شخص حقی را از وی ضایع کرده باشند و یا مغایر با قانون عمل کنند مثلا از ترخیص کالای افراد در گمرک خودداری کنند. یا ممکن است یک سازمان دولتی بخشنامه ای صادر کند که حقی از افرادی که به موجب قانون دارای حقوقی بوده اند ضایع کند. در تمام موارد نام برده افراد می توانند از اقدامات انجام شده توسط نهاد ها و ارگان های دولتی به دیوان عدالت اداری کشور شکایت کنند. به طور کلی وظایف دیوان عدالت اداری به بخش های زیر تقسیم می شود.

مراجع شبه قضایی به مراجعی گفته می شود که زیر نظر قوه مجریه تشکیل شده و در مواردی حکم صادر می نمایند. یکی از وظایف دیوان عدالت اداری رسیدگی به شکایاتی است که مردم علیه آرای صادر شده از این مراجع دارند. بر اساس بند دوم ماده ۱۰ قانون دیوان عدالت اداری، رسیدگی به شکایات از آراء و تصمیمات قطعی مراجع شبه قضایی از جمله کمیسیون های مالیاتی، هیات های رسیدگی به تخلفات اداری، کمیسیون ماده ۱۰۰ شهرداری ها، هیئت حل اختلاف کارگر و کارفرما و … بر عهده دیوان عدالت اداری می باشد.

در صورتی که نهاد های دولتی تصمیمی بگیرند که با شرع یا قانون مغایرت داشته باشد. همچنین اگر مرجع مربوطه به خاطر عدم صلاحیت و یا سوء استفاده از اختیاراتی که دارد تصمیمی را اتخاذ کند و در صورتی که سازمانی از انجام برخی وظایف خودداری کند و همین امر باعث ضایع شدن حقی از اشخاص شود. در همه این موارد اشخاص حقیقی و حقوقی می توانند به موجب ماده ۱۲ قانون دیوان عدالت اداری از این نهاد ها شکایت کنند. در این صورت رسیدگی به شکایات مذکور به عهده دیوان عدالت اداری خواهد بود.

بررسی و رسیدگی به شکایات قضات و کارمندان دولت نسبت به ضایع کردن حقوق آن ها مانند حق اشتغال، ماموریت، مرخصی، باز خرید، ترفیع، رتبه و … به موجب بند سوم ماده ۱۰ قانون دیوان عدالت اداری، یکی دیگر از وظایف دیوان عدالت اداری می باشد.

به موجب بند یک از ماده ۱۰ قانون دیوان عدالت اداری، یکی از وظایف دیوان عدالت اداری این است که به شکایات و اعتراضات اشخاص حقیقی (شهروندان) و اشخاص حقوقی (مثلا شرکت های خصوصی) علیه تصمیمات و اقدامات دولت رسیدگی کند. این واحد های دولتی شامل شرکت های دولتی، شهرداری ها، سازمان های تامین اجتماعی، وزارت خانه ها و نهاد های انقلابی می باشند. همچنین دیوان عدالت اداری وظیفه رسیدگی به تصمیمات و اقدامات ماموران این سازمان ها را نیز به عهده دارد و در صورت شکایت از آن ها، موظف است این شکایات را پیگیری نماید.

همان طور که به آن اشاره شد، موارد زیر در شعب دیوان عدالت اداری بررسی و رسیدگی می شوند:

• یکی از موارد شکایت به دیوان عدالت اداری شکایت و اعتراض نسبت به تصمیمات و اقدامات سازمان های دولتی و ماموران آن ها می باشد.
• شکایات استخدامی کارکنان دولت و برخی دستگاه های عمومی و اجرایی در دیوان عدالت اداری رسیدگی می شود.
• برای شکایات از آراء و تصمیمات قطعی کمیسیون های اداری، افراد باید به دیوان عدالت اداری مراجعه کنند.

رسیدگی به تمام موارد نام برده در دیوان عدالت اداری منوط به تنظیم دادخواست می باشد. از این رو افرادی که می خواهند در دیوان عدالت اداری شکایت کنند، باید دادخواستی تنظیم کرده و آن را از طریق پست، ایمیل دیوان و یا از طریق ثبت در سایت دیوان عدالت اداری به دبیرخانه دیوان عدالت ارسال نمایند. پس از این که دادخواست مورد نظر به دیوان رسید، رسیدگی به دادخواستی که خود شخص و یا وکیل وی تنظیم کرده آغاز می شود. دیوان عدالت اداری در صورتی که مشاهده کند تصمیم و یا اقدام یک سازمان سبب  تضییع حق متقاضی شده است، حکمی صادر می کند مبنی بر این که رای سازمان مورد نظر لغو شود و یا اثر تصمیم گرفته شده و اقدام انجام شده توسط سازمان از روی شخص برداشته شود. یا این که سازمان و نهاد مورد نظر را ملزم به اعاده حقوق ضایع شده فرد می نماید.

پس از بررسی دادخواست اشخاص در دیوان عدالت اداری و صدور حکم قطعی توسط دیوان، نهاد های اجرایی مکلف هستند آراء صادر شده را پس از ابلاغ در اسرع وقت اجرا کنند. با هدف اجرای احکامی که شعب دیوان عدالت صادر می کنند، شعبی تحت عنوان اجرای احکام در هر معاونت تشکیل شده است که تحت نظر معاونان مربوطه فعالیت می کنند. در این شعب اجرای احکام، تعدادی دادرس اجرای احکام، کارمند و مدیر دفتر حضور دارند. پس از این که شعب دیوان عدالت اداری رای قطعی را به محکومٌ علیه ابلاغ نمودند، یک نسخه از آن را به همراه پرونده به شعبه اجرای احکام مربوطه ارسال می کنند. محکومٌ علیه به مدت یک ماه فرصت دارد تا رای ابلاغ شده را اجرا کرده و یا رضایت محکومٌ له را جلب نموده و نتیجه را به صورت کتبی به شعبه اجرای احکام دیوان عدالت اداری اعلام نماید. در غیر این صورت محکومٌ علیه به انفصال از خدمات دولتی تا پنج سال و جبران خسارت وارده محکوم خواهد شد.

برای دسترسی سریع و راحت به این دیوان برای شکایت و احقاق حقوق آن ها می توان از طریق آدرس و شماره تلفن زیر با این دیوان در تماس بود.
آدرس: تهران – بزرگراه ستاری – بلوار شهید مخبری – نبش خیابان ایران زمین

شماره تلفن : ۹-۵۱۲۰۱

اما برای اینکه روند رسیدگی و دسترسی به این مرجع برای همه افراد بخصوص شهرستانی ها و استان های دور از مرکز ایران راحت تر باشد، این دیوان سامانه ساجد را در سال ۱۳۹۷ برای این منظور راه اندازی و در نظر گرفته است.

با استفاده از سامانه ساجد می توان بسیاری از امور را که دراین دیوان رسیدگی می شود را مطرح و پیگیری نمود و دیگر نیازی به مراجعه حضوری به این مرجع نیست.

نشاانی اینترنتی سامانه ساجد یا سایت دیوان عدالت اداری:   sajed.divanedalat.ir است که به منظور رسیدگی و انجام امور زیر در اختیار تمام شهروندان ایرانی است:

• ثبت درخواست تجدیدنظر
• ثبت درخواست رسیدگی به تعارض آرای شعب
• ثبت دادخواست اعاده دادرسی
• ثبت دادخواست اعتراض ثالث
• ثبت دادخواست ورود ثالث
• خدمات مشاهده و پیگیری پرونده و ارسال لوایح و نامه‌ ها

نکته قابل توجه در مورد آراء دیوان، این است که، آراء صادر شده از این مرجع نیز همانند بسیاری از آراء صادر شده در سایر مراجع قانونی قابل اعتراض و تجدید نظر است.

نحوه اعتراض به رأی قطعی دیوان عدالت اداری به این صورت است که همانند دیگر مراجع قضایی در صورت اعتراض و شکایت از نهادهای دولتی و عمومی باید به این مرجع مراجعه نمایید و برای اعتراض به رای قطعی دیوان نیز باید اعتراض خود را از طریق همین مرجع قضایی ثبت و پیگیری نمایید.

•  دیوان عدالت اداری چیست ؟

دیوان عدالت یک مرجع قضایی اختصاصی برای رسیدگی به شکایات و اعتراضات مردم نسبت به دولت ومراکز عمومی است.

•  آیا رسیدگی به شکایت حقوق بگیران و یا کارمندان دولتی به خاطر تضییع حقوق استخدامی در صلاحیت دیوان عدالت اداری است؟

بله ، رسیدگی شکایات کارمندان دولتی، شکایات قضات و مشمولان قانون مدیریت خدمات کشوری و سایر کارمندان واحدها به جهت تضییع حقوق استخدامی در صلاحیت این دیوان است .

•  آیا دیوان عدالت اداری جزو مراجع قضایی محسوب می شود؟

بله ، دیوان عدالت یکی از مراجع قضایی است که به شکایات مردم علیه دولت رسیدگی می کند .